وبا يك عفونت حاد روده اى ناشى از باكترى «ويبريو كلرا» است. اين بيمارى دوره پنهانى ياكمون (فاصله زمانى ميان آلودگى به ميكروب و ظهور علايم) كوتاهى دارد كه از يك تا پنج روز متغير است. باكترى وبا يك سم روده اى توليد مى كند كه باعث اسهال آبكى، حجيم و بى درد مى شود و به سرعت در صورت عدم درمان باعث كم آبى و مرگ مى شود. در اغلب بيماران استفراغ هم رخ مى دهد.اغلب افرادى كه با ميكروب وبا آلوده مى شوند بى علامت هستند يا علايم خفيفى نشان مى دهند. هنگامى كه بيمارى رخ مى دهد بيش از ۹۰ درصد موارد شدت ملايم تا متوسطى دارد و تميز دادن آن با ساير انواع اسهال حاد مشكل است. در كمتر از ۱۰ درصد بيماران علايم شاخص وبا با علايم متوسط يا شديد كم آبى رخ مى دهد.
• سابقه همه گيرى هاى وبا
آن نوع از ميكروب وبا كه هفتمين همه گيرى جهانى وبا در حال حاضر جريان دارد به نام ويبريو كلراى O1، بيوتيپ التور ناميده مى شود. همه گيرى جهانى وباى فصلى از سال ۱۹۶۱ آغاز شد. هنگامى كه اين نوع ميكروب وبا براى اولين بار در يك همه گيرى وبا در سلبس اندونزى پديدار شد، بيمارى پس از آن به سرعت به كشورهاى آسياى شرقى گسترش يافت و در سال ۱۹۶۳ به بنگلادش، در سال ۱۹۶۴ به هند، در سال ۱۹۶۵ و ۱۹۶۶ به شوروى، عراق و ايران رسيد.
وبا در سال ۱۹۷۰ آفريقاى غربى را مورد حمله قرار داد، محلى كه بيش از ۱۰۰ سال بود كه وبا در آن رخ نداده بود، بيمارى به سرعت به تعدادى از كشورهاى آفريقايى گسترش يافت و در اغلب نقاط اين قاره شكل محلى (آندميك) به خود گرفت. وبا در سال ۱۹۹۱ آمريكاى جنوبى را فرا گرفت، اين منطقه نيز بيش از يك قرن بود كه عارى از وبا بود. بيمارى در طول يك سال به ۱۱ كشور گسترش يافت و نهايتاً تمام اين قاره را فرا گرفت. تا سال ۱۹۹۲ تنها ميكروب وباى گروه سرمى O1 باعث همه گيرى هاى وبا مى شد، انواع ديگر ميكروب تنها در موارد تك گير و پراكنده ديده مى شوند. اما از انتهاى سال ۱۹۹۲ شيوع وسيع وبا در بنگلادش و هند آغاز شد كه توسط يك گروه سرمى تا آن موقع ناشناخته ميكروب وبا _ كه O139 يا ميكروب بنگال ناميده شد. در حال حاضر اين نوع جديد ميكروب در ۱۱ كشور آفريقاى شرقى يافت شده است.
• انتقال
وبا توسط آب و غذاى آلوده منتقل مى شود، شيوع ناگهانى و وسيع وبا معمولاً ناشى از آلودگى منابع آب است. وبا تنها در موارد نادرى به صورت شخص به شخص منتقل مى شود. در مناطقى كه بيمارى به صورت بومى شيوع بالايى دارد، معمولاً كودكان كم سن به آن مبتلا هستند، البته نوزادانى كه شير مى خورند ندرتاً مبتلا مى شوند.ميكروب وبا اغلب در محيط هاى آبى يافت مى شود. بخشى از فلور نرمال ميكروبى نهرها است و اغلب با افزايش رشد جلبك ها (پلانكتون) كه تحت تاثير درجه حرارت آب قرار دارد همراهى دارد. انسان ها نيز منابع شكل بيمارى زاى ويبريو كلرا هستند.
• درمان
هنگامى كه وبا در اجتماعى كه براى مقابله با آن آماده نيستند رخ مى دهد ميزان مرگ ومير در ميان مبتلايان ممكن است تا ۵۰ درصد برسد _ كه معمولاً به خاطر نبود تسهيلات درمانى است يا اينكه درمان ديرتر از زمانى تجويز مى شود كه بتواند موثر واقع شود. بر عكس در صورتى در كشورهايى كه برنامه مستقر كنترل بيمارى هاى اسهالى وجود دارد و پاسخى سازمان يافته به شيوع بيمارى داده مى شود ميزان مرگ ومير در مبتلايان به كمتر از يك درصد خواهد رسيد.اغلب موارد اسهال ناشى از ميكروب وبا را مى توان با محلول ORS (محلول خوراكى جايگزينى آب و املاح) درمان كرد. در طول يك همه گيرى وبا ۸۰ تا ۹۰ درصد بيماران را مى توان تنها با ORS درمان كرد و تنها معدودى از بيماران كه دچار كم آبى شديد هستند نياز به تزريق سرم داخل وريدى دارند.
در موارد شديد وبا تجويز آنتى بيوتيك موثر مى تواند حجم و مدت اسهال و نيز دوره زمانى دفع ميكروب در مدفوع را كاهش دهد. تتراسيكلين داروى انتخابى براى وبا است اما به طور فزاينده اى مقاومت نسبت به آن مشاهده مى شود. ساير آنتى بيوتيك هايى كه بر روى ميكروب وبا موثرند (در صورتى كه ميكروب حساس باقى مانده باشد) شامل كوتريموكسازول، اريترومايسين، داكسى سايكلين، كلرفنيرامين و فورازوليدون مى شوند.
• كنترل همه گيرى و اقدامات پيشگيرى
هنگامى كه وبا در اجتماعى ظاهر مى شود انجام سه اقدام ضرورى است: ۱- دفع بهداشتى فضولات انسانى۲ _ فراهم آورى كافى آب آشاميدنى سالم ۳_ بهداشت مناسب مواد غذايى. اقدامات موثر براى بهداشت مواد غذايى شامل اين موارد مى شود: پختن كامل مواد غذايى و خوردن آنها در حالى كه هنوز داغ هستند؛ پيشگيرى از آلودگى مواد غذايى پخته شده از طريق تماس آنها با مواد غذايى خام و نيز آب و يخ، سطوح آلوده يا مگس ها، اجتناب از خوردن سبزيجات و ميوه جات خام مگر در صورتى كه ابتدا پوست كنده شده باشند، شستن دست ها پس از اجابت مزاج و به خصوص پيش از تماس با غذا يا آب آشاميدنى به همان اندازه مهم محسوب مى شود.درمان كلى افراد با آنتى بيوتيك يا «آنتى بيوتيك درمانى جمعى براى پيشگيرى» هيچ اثرى در جلوگيرى از گسترش بيمارى ندارد، همچنين محدود كردن مسافرت و تجارت بين كشورها يا مناطق مختلف يك كشور نيز نمى تواند از همه گيرى بيمارى جلوگيرى كند. البته استقرار پايگاه هاى بهداشتى در مرزها براى انجام اقدامات كنترلى و نيز همكارى ميان موسسات و كشورها مى تواند به مقابله با وبا كمك كند.در برخى از كشورها در حال حاضر مقادير محدودى واكسن خوراكى وبا وجود دارد كه مى تواند براى چند ماه در مقابل وباى ناشى از ويبريوكلراى O1 محافظت ايجاد كند. اين واكسن ها مى تواند براى افرادى كه به مناطق با شيوع بالا مسافرت مى كنند مفيد باشد، اما واكسيناسيون در مقياس گسترده توصيه نمى شود. علت آن است كه استفاده از واكسن براى پيشگيرى يا كنترل شيوع وبا ممكن است حس كاذب امنيت در افراد واكسينه شده و مقامات بهداشتى ايجاد كند و باعث ناديده گرفتن اقدامات موثرتر بهداشتى شود.مجمع عمومى سازمان جهانى بهداشت در سال ۱۹۷۳ داشتن مدرك واكسيناسيون وبا را از مقررات بهداشتى بين المللى حذف كرد. بنابراين در حال حاضر هيچ كشورى از افراد ورودى به آن كشور تقاضاى مدرك واكسيناسيون وبا نمى كند.
• برخى نكات مهم
*ميكروب وبا مى تواند در مواد غذايى مختلف در درجه حرارت هاى معمول محيطى حداكثر تا ۵ روز زنده بماند و در صورتى كه درجه حرارت بين ۵ تا ۱۰ درجه سانتى گراد باشد تا ۱۰ روز زنده مى ماند. ميكروب وبا در صورت يخ زدگى زنده باقى مى ماند. با اين حال درجه حرارت هاى پايين تكثير اين ميكروب را كاهش مى دهد و ممكن است ميزان آلودگى را كاهش دهد.
*ميكروب وبا به اسيدى بودن و خشك بودن محيط حساس است بنابراين موادغذايى كه در ۴.5 PH = يا كمتر تهيه مى شوند يا خشك مى شوند بى خطرند. تشعشع گاما و درجه حرارت بالاى ۷۰ درجه سانتى گراد ميكروب را از بين مى برد و غذاهايى كه تحت تاثير اين دو عامل قرار گرفته باشند، سالمند.
*غذاهايى كه بيشترين خطر را دارند شامل غذاهاى دريايى و سبزيجات هستند كه ممكن است خام مصرف شوند.
علی علوی
عالی بود. بسیار تشکر از محبتتون.