روش صحيح صحبت با بچه ها

بیشتر افراد تصور می کنند بچه ها تا یک سالگی و زمانی که با کلمات قابل تشخیص سخن نگویند، نمی توانند ارتباط برقرار کنند که این تصوری اشتباه است. جنین پیش از تولد و هنگامی که در رحم قرار دارد، می تواند در سطح ابتدایی ببیند، بشنود، تجربه کند، بچشد و به خاطر بسپارد، مهم تر از همه او می توانداحساس کند. بنابراین مشخص است که ارتباط به صورت کلامی یا غیرکلامی با کودکی که در رحم قرار دارد، ارزشمند است.

ارتباط کلامی مادر با کودک بهترین نوع یادگیری و ارتباطی است که پیش از تولد صورت می گیرد چرا که کودک شیوه تکلم مادر را در رحم تقلید می کند و از این رو پیش از تولد گفت و شنود را می آموزد. از طرف دیگر گفت وگوی اولیه غیرکلامی در رحم، یکی از مهم ترین مراحل در گفت وگویی است که در طول زندگی خود تجربه خواهیم کرد چرا که تاثیر آن بر شخصیت آینده ما فوق العاده چشمگیر است. بنابراین یک مادر می تواند با گفت وگو با کودکی که در رحم دارد، بر رشد او تاثیر بگذارد. کودک می تواند بشنود و به آن چه که گفته می شود، واکنش نشان دهد، این یعنی یک ارتباط واقعی. بعدها بچه ها در سنین ۳ تا ۴ ماهگی به طور شفاهی ارتباط برقرار می کنند. آنها از طریق صداهایی که ایجاد می کنند با والدین ارتباط برقرار کرده و این ارتباط تقریبا تا ۹ ماهگی که صداها به صورت ممتد و پیوسته درمی آیند، ادامه پیدا می کنند. والدین باید به این مهم توجه داشته باشند که بچه ها به طور غریزی نمی دانند که چطور باید افکار و احساساتشان را بیان کنند همچنین آنان به طور خودکار، آماده گوش دادن به دستورها و پیروی از آنها نیستند به همین دلیل آنها باید برای انجام این مسوولیت آموزش ببینند و والدین در اغلب مواقع مجبورند روش های ارتباطی خود را بهبود بخشند. در واقع باز نگهداشتن پل ارتباطی میان والدین و کودکان فوق العاده مهم است. ما از طریق ایجاد ارتباط صحیح از کودکان مان می خواهیم تا افکار و احساساتشان را با ما در میان بگذارند تا بتوانیم آنها را درک کرده و در بحران های زندگی به آنها کمک کنیم. ما از آنها می خواهیم به جای آن که واکنش منفی نشان دهند، احساسات خود را به طور مناسب بیان کنند. از آنها می خواهیم که به حرف ما گوش کنند و کاری را که از آنها می خواهیم انجام دهند.

● گوش دادن صحیح

گوش دادن به شیوه ای موثر، در واقع نوعی مهارت است. مهارتی که به والدین قابلیت و قدرت تصدی مسوولیت ارتباط با کودکشان را می دهد. گاهی پیدا کردن یک وقت مناسب برای گوش دادن به حرف های کودکان مشکل است ولی والدین اگر به برقراری یک ارتباط خوب می اندیشند و می خواهند پیوندهای ارتباطی خوبی با فرزندانشان داشته باشند، انجام این کار برای آنها ضروری است.

زمانی که به عنوان پدر یا مادر قصد برقراری ارتباطی موثر را با فرزند خود دارید بایستی سعی کنید روی درک احساس فرزندتان تمرکز کنید. در این مرحله آرامش خود را حفظ کرده و به خود بگویید که می خواهید احساسات کودکتان را کاملا درک کنید، نه این که فقط وضع موجود را عوض یا کنترل کنید. لازم است به کودک اجازه بدهید تمام حرف هایش را بزند و تا قبل از اتمام صحبت های او نباید صحبت کنید یا تصمیم بگیرید. نکته مهم دیگر این است که ما به عنوان پدر یا مادر ملزم نیستیم فقط وارد ارتباط کلامی با فرزندانمان شویم؛ می توانیم از تماس چشمی، لبخند، نگاه پرمعنا و حتی قدم زدن با او استفاده کنیم.

شاید بتوان به وسیله یک نگاه یا یک لبخند، بوسیدن به موقع کودک یا یک رابطه غیرکلامی صحیح اثراتی را ایجاد کرد که هرگز به وسیله یک ساعت جدل و گفت وگو نتوان این کار را انجام داد. والدین در روش درست گوش دادن بایستی از امر و نهی کردن بپرهیزند. مثلا به جای این که به کودک بگوییم «تو باز هم شلختگی کردی» بهتر است بگوییم «من دوست ندارم لباس های کثیف کف زمین باشد.» به این ترتیب کودک هم تحقیر نمی شود. در ارتباط با کودکانمان باید دقت کنیم که آنها نیاز به همدلی و همدردی و درک واقعی دارند. نیاز دارند ما وقت صرفشان کنیم و با دقت به آنها نگاه کنیم و بشنویم. در اینجا مهم گوش دادن واقعی و صمیمانه است. به عبارت دیگر، ابراز همدردی باید کودک را به سخن گفتن و تخلیه هیجانات وادار کند نه این که علامتی برای خاتمه بحث باشد. به خصوص زمانی که کودک واقعا دلخور و عصبی است. به بیان دیگر، در شیوه شنیدن واقعی و موثر، هرجا که واقعا قادر به درک یا تفسیر بیانات کودک نیستیم، تامل کنیم و از او بخواهیم تا واضح تر توضیح دهد.

توجه کنید زمانی که هنوز صحبت های کودکتان کاملا تمام نشده نباید جواب بدهید چرا که آنان باید بیان افکار و احساساتشان را تمرین کنند تا هویتشان شکل بگیرد و احساسات سرکوب شده خود را رها کنند. برخی از والدین تصور می کنند که با گوش دادن به صحبت های فرزندانشان در واقع آنان را گستاخ می کنند و ممکن است هرچه به زبانشان می آید، بیان کنند. یا این که اگر به فرزندانشان بادقت گوش کنند، در واقع خواسته های آنان را پذیرفته اند. این نگرانی ها، مخصوص والدینی است که به اقتدار، قدرت و تسلط خود مشکوک هستند. والدین موظفند شیوه گفت و گوی محترمانه را به کودکانشان آموزش دهند و این امر با رعایت ادب و آرامش توسط خود آنها میسر است.

از طرفی اگر کودک صحبت کردن را تجربه نکند و والدین نیز تمایلی به شنیدن واقعی نداشته باشند، کودک رنجش عمیقی را حس می کند و نمی داند با احساسات سرکوب شده اش چه کند. چنین کودکی ممکن است مطیع و فرمانبردار خوبی باشد ولی قلبا احساس می کند که به او بی توجهی و بی احترامی شده است.

● پاره ای از عادات ناپسند

▪ شستشوی مغزی: ما هر روز بدون آن که آگاه باشیم، فرزندانمان را شستشوی مغزی می دهیم. مطالعات علمی نشان می دهند برای شستشوی مغزی لازم نیست کسی را به حالت خلسه ببریم. اگر حرفی به اندازه کافی تکرار شود، در ذهن ناخودآگاه نقش می بندد. برای بسیاری از والدین فرصت های زیادی پیش می آید تا به ذهن ناخودآگاه کودک خود پیام های منفی یا مثبت ارسال کنند. برای مثال، اگر هنگامی که فرزندتان در حال تماشای تلویزیون است یا روی نوعی بازی تمرکز دارد، به طور مرتب به او گفته شود که بچه زرنگی است، کودک باور نیرومندی پیدا می کند که زرنگ است و از این رو رفتار فردی زرنگ را از خود نشان می دهد. یا اگر به دفعات به او بگویید که او کودن است، او آن را باور خواهد کرد. پس کلمات شما می تواند سازنده یا مخرب باشد. هرچه باشد شما بزرگ تر و قوی تر هستید پس حق با شماست.

▪ سرکوفت زدن: سرکوفت زدن یک نوع بدزبانی آشکار، صریح و مستقیم است که اغلب والدین نسبت به فرزندانشان انجام می دهند. برخی از شایع ترین سرکوفت ها این است که به فرزند خود بگویید او کودن، احمق، زشت یا چاق است و هرگز به جایی نخواهد رسید. یا رفتار بدی که وی در گذشته مرتکب شده است را به او یادآوری کنید یا در حضور دوستان و همسن و سالانش، وی را تحقیر کنید و به نوعی به تقویت باورهای منفی وی در مورد خودش بپردازید.

▪ گوشه و کنایه زدن: برخی از انواع دیگر بدزبانی به صورت نامحسوس ادا می شود که شکل غیرمستقیم بدزبانی است. معمول ترین این بدزبانی، استفاده از شوخی مانند گوشه و کنایه زدن یا سربه سر گذاشتن می باشد. بعضی از والدین با استفاده از همین روش در مکان های عمومی از فرزندان خود انتقاد می کنند و سپس می گویند که شوخی کرده اند. این کار حیله بی رحمانه و ظالمانه ای در حق کودک است؛ چراکه هرقدر هم که وانمود کنید که شوخی کرده اید، نمی توانید رفتارتان را توجیه کنید و متاسفانه بیش از آنچه که فکر کنیم، این رفتار رواج دارد.

▪ قضاوت کردن: متداول ترین اسلحه کلامی که علیه بچه ها در همه سنین مورد استفاده قرار می گیرد، قضاوت کردن است. بسیاری از والدین بدون آگاهی نسبت به رفتار خویش این کار را انجام می دهند. قضاوت درباره کودک، روش زیرکانه ای برای کنترل اوست؛ اما نتیجه ای جز احساس دلسردی، سرزنش، ناامیدی و طردشدگی در کودک به بار نمی آورد. یکی از را ه های قضاوت کردن، تحقیر یا کوچک شمردن افکار و احساسات و موفقیت های کودک است. با این کار به کودک خود می گوییم که احساسات، ایده ها و رفتار او خوب نیستند و او آدم بی ارزشی است. بیشتر بچه ها از ترس این گونه قضاوت ها با گوشه گیری و قطع ارتباط با والدینشان، واکنش نشان می دهند.

▪ عیب جویی کردن: عیب جویی نوع دیگری از قضاوت است. والدین عیب جو این نیاز دائمی را در خود احساس می کنند تا مرتب از کودک ایراد بگیرند و «بایدها» را به او گوشزد کنند. این انتقاد دایمی بسیار فلج کننده است. بسیاری از والدین عیب جو، کمال گرایانی هستند که انتظارهای غیرواقعی از خود و فرزندانشان دارند. این عیب جویی می تواند به صورت کلامی و غیرکلامی ابراز شود. گاهی یک نگاه حاکی از عدم رضایت، جانشین بسیاری از کلمات نامهربانانه و غیرمشوقانه می شود. عیب جویی نه تنها از نظر هیجانی به کودک آسیب می رساند بلکه به او می آموزد تا نسبت به رفتار دیگران نیز عیب جو باشد. عیب جویی کودک را به کناره گیری از والدین تشویق می کند و گاه سبب می شود تا کودک خشم و ترس خود از آنان (والدین) را به صورت تنفر یا پرخاشگری نشان دهد.

● برقراری ارتباط صحیح

ما به هنگام برقراری ارتباط با بزرگسالان مجبور هستیم آنها را در نظر بگیریم، با آنها هماهنگ شویم و خواسته هایمان را به طور صریح بیان کنیم، اما در ارتباط با کودکان، این فرد بزرگسال است که بر اساس ساختار سنتی ارتباط بزرگسال با کودک، کودک را هدایت می کند و وی را به سمت برقراری ارتباط آمرانه و سلطه جویانه و یکجانبه سوق می دهد. در ارتباطی که بزرگسال در آن نقش مسلط را دارد، موقعیت او تضمین شده است و کودک وابسته و تابع او می شود و چنین ارتباطی قطعا اثربخش نخواهد بود. کودکان در صورتی می توانند مشکلات خود را حل کنند که گوش شنونده ای در اختیار داشته باشند تا در موقع ناراحتی با آنها همدردی کنند. باید به کودکان خود کمک کنیم تا احساسات خود را بشناسند. برای این کار لازم است ابتدا به سخنان آنها توجه نشان دهیم و خوب گوش کنیم و با بیان کلماتی مانند جدا، واقعا، خوب و... به آنها نشان دهیم که احساساتشان قابل درک است.

پژوهشگران معتقدند فرزندان در بیان مشکلات به والدینی که توجه کافی به سخنان آنها ندارند، دچار اشکال می شوند. پدر یا مادر اصلا لازم نیست حرفی بزند، گاهی وقت ها همان سکوت همراه با توجه و گوش دادن موثر برای کودک کافی است. وقتی کودک مورد سرزنش، پرسش و نصیحت قرار می گیرد، تصمیم گیری صحیح برای او بسیار مشکل خواهد بود. کلماتی مانند راستی، خوب و تظاهر آن می تواند در ارتباط با کودک برای حل مشکلات او بسیار مفید باشد. این کلمات همراه باکمی توجه، زمینه ای را ایجاد می کند که کودک افکار و احساسات خود را جستجو کند و راهی برای حل مشکل بیابد. زمانی که کودکان چیزی را درخواست می کنند که نمی توانند به آن دست یابند، پدر و مادر، اغلب با دلیل و منطق برای آنها علت را توضیح می دهند.

بیشتر وقت ها هر چه آنها بیشتر توضیح می دهند، اعتراض کودکان شدیدتر می شود. شما با ایجاد ارتباط می توانید به جای ذکر توضیح و آوردن منطق، خواسته های کودک را در دنیای تخیلات وی تحقق بخشید. بعضی مواقع قبول واقعیت برای کودک همین که وی احساس کند پدر و مادرش درک می کنند که او چقدر چیزی را می خواهد، برایش آسان تر خواهد بود.

بنابراین راه ارتباط با کودک، توجه به سخنان وی، واقعیت بخشیدن به احساس او از طریق قابل درک جلوه دادن سخنانش، پیدا کردن نامی برای احساس او و تحقق بخشیدن به خواسته های او در دنیای تخیلاتش است، اما مهم تر از کلام، طرز فکر پدر و مادر است. اگر نظر ما با کلام ما همسو نباشد، سخنان ما احساس حقارت و تردید را در کودک شکل می دهد. گفتار ما به طور مستقیم در قلب کودک نفوذ می کند و همخوانی میان کلام و رفتار ما، راه این نفوذ را هموار می سازد. کودکان معمولا خواسته های خود را با صدای بلند و رسا اعلام می کنند. اگر می خواهید فرزندتان درباره موضوعی به راحتی تصمیم بگیرد، آن موضوع را برایش توضیح دهید. زمانی که بزرگ ترها موضوعی را توضیح می دهند، فرزندانشان آسان تر می توانند کار صحیح را تشخیص دهند. دادن اطلاعات نیز به ارتباط موثر با کودک کمک می کند. وقتی که دیدید فرزندتان کار نادرستی انجام داده است به جای سرزنش به او اطلاعات درست درباره آن کار بدهید. با این کار، کودک خود بهتر می تواند کار صحیح را انتخاب کند. کودکان معمولا دوست ندارند موعظه بشنوند. ارتباط با کودک به شکل سخنرانی، نصیحت و موعظه، کمترین میزان اثربخشی را دارد. اگر می خواهید به کودکتان تذکری دهید، سعی کنید کوتاه ترین کلمه و جمله را انتخاب کنید تا اثر مطلوب داشته باشد. کودکان دوست دارند، احساسات واقعی پدر و مادر خود را درک کنند. سعی کنید درباره احساس خود با فرزندانتان صحبت کنید. مثلا اگر موقع صحبت کردن، حرفتان را قطع می کند، بگویید: «من وقتی کسی حرفم را قطع می کند، خیلی ناراحت می شوم.»

بعضی مواقع نوشتن یک کلمه، تاثیر بیشتری نسبت به گفتن برجای می گذارد. برای ارتباط موثر با فرزندانی که خواندن و نوشتن می دانند، استفاده از یادداشت نویسی توصیه می شود. لازم است والدین به یاد داشته باشند انتقال پیام با استفاده از زور، تهدید و تنبیه کمترین اثربخشی را دارد و اثرات ناگواری بر ارتباطات بعدی والدین با فرزند می گذارد.

بعضی والدین، نتیجه بدرفتاری کودک را با تنبیه نشان می دهند، اما واقعیت این است که در ارتباطات موثر با کودکان هیچ جایی برای تنبیه وجود ندارد.

در زمان تنبیه، کودک به جای احساس پشیمانی از کرده خود و سعی در جبران آن ذهن خود را مشغول خیالبافی برای انتقام می کند. بنابراین تنبیه چاره کار نیست، بلکه در ارتباط والدین با کودک ایجاد اختلال می کند.

● راهکارهایی برای گفت و شنود بهتر با فرزندان

▪ در حین صحبت کردن، کودک خود را مجبور کنید به چشم هایتان نگاه کند چرا که از آنجایی که حواس کودکان به آسانی پرت می شود، لازم است اطمینان حاصل کنید که به هنگام صحبت کردن به شما نگاه می کند. اگر کودکتان از نگاه کردن به چشمان شما می ترسد یا احساس ناراحتی می کند، به او بیاموزید تا به دهان یا تمام صورتتان نگاه کند.

▪ سعی کنید آرام ولی محکم صحبت کنید. اگر معمولا هنگامی که کاری از کودکتان می خواهید صدایتان را بلند می کنید، کودک یاد می گیرد تا هنگامی که صدایتان را به حداکثر نرسانده اید، به شما بی توجهی کند.

* با جملات ساده صحبت کنید. از کلماتی که کودکتان نمی فهمد استفاده نکنید، سعی کنید ساده و روشن حرف بزنید. دستورات و توضیحات طولانی ممکن است باعث فراموش شدن بخش های اصلی صحبت تان شود. در ضمن یاد بگیرید پرچانگی نکنید.

▪ احساسات تان را به کودک بگویید، بدون آن که به طور مستقیم از کودک انتقاد کنید، به او بگویید که در مورد اعمال و رفتارش چه احساسی دارید.

▪ به طور مرتب با کودکتان صحبت کنید. هر روز، زمانی را به این کار اختصاص دهید حتی اگر این زمان، ۵ دقیقه هنگام خوابیدن کودک باشد.

▪ در حین صحبت کردن سعی کنید از مهارت هایی استفاده کنید تا مکالمه را زنده نگه دارید مثلا از پرسش هایی مانند: «بعدش چی شد؟» یا «اون چی گفت؟» برای افزایش اعتماد کودک و به حرف کشیدن او استفاده کنید.

▪ بگذارید کودک حس کند که شما از درد دل کردن با او خوشحالید. وقتی در مورد مسائلش با شما صحبت می کند، بگذارید حس کند که شما احساس خوبی نسبت به این کار دارید.
       
   مصومه اسدی    
   روزنامه جام جم