خشکی تالاب گاوخونی فاجعه زیست محیطی

قصه خشک شدن تالابها، قصه ای است که در چند سال اخیر با کاهش نزولات جوی و تا حد بسیاری شاید به دلیل مدیریت نادرست بر مصرف آب و بی توجهی به نقش حیاتی این جاذبه های گردشگری بر زبانها جاری شده است. 

 

این در حالیست که زیستگاه های تالابی یکی از با اهمیت ترین اکوسیستم های طبیعی کره زمین است که از دیرباز نقش بسزایی در توسعه جوامع اطراف خود ایفا کرده اند. 

 

منافع متعدد تالاب ها برای انسان ها و جوامع بشری سبب شده تا آنان در زمره مهم ترین و ارزشمندترین زیست بوم های جهان برای حفظ تنوع زیستی و فرهنگی قرار گیرند. 

 

تامین غذا، کنترل سیلاب و خشکسالی، جذب آلاینده ها، تامین آب، ارزش های فرهنگی، ذخیره کربن، پاکسازی هوا، تنوع زیستی، تعدیل خرده اقلیم ها و تفرج و گردشگری از خدمات این زیست بوم های با ارزش است. 

 

در همین زمینه می توان به تالاب بین المللی گاوخونی به عنوان یکی از بزرگترین و مهم ترین تالاب های ایران در اصفهان اشاره کرد که در مدت حیات رودخانه زاینده رود علاوه بر ایجاد فضای فرح بخش در شرق اصفهان، مامنی برای پرندگان مهاجر و جانوران آبی بود که بسیاری از مردم در کنار آن احساس آرامش روحی و روانی می کردند. 

 

اما با خشک شدن زاینده رود، این تالاب نیز روند خشکی به خود گرفت و اکنون تلی از خاک به جای یک محیط طبیعی زیبا هر بیننده ای را افسرده خاطر می کند. 

 

معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: برای نجات تالاب ˈگاوخونیˈ باید شورای حفاظت کمی زاینده رود فعال شود. 

 

ˈمهدی انصاریˈ با اشاره به ضرورت توجه به حفاظت کمی و کیفی زاینده رود افزود: بر این مبنا در مقوله حفاظت کمی، علاوه بر کمیت آب، حفاظت بستر و حریم رودخانه نیز مورد توجه قرار می گیرد. 

 

وی اظهار کرد: این شورا موجودیت قانونی دارد و متولی آن شرکت آب منطقه ای استان اصفهان است. 

 

وی با اشاره به تعریف کنوانسیون رامسر بعنوان قدیمی ترین معاهده بین المللی با تاکید بر حفاظت از طبیعت و تالاب ها گفت: در استان اصفهان تالاب بین المللی گاوخونی، قسمت هایی از رودخانه زاینده رود، دریاچه های تشکیل شده پشت سدها و حوضچه های تصفیه خانه ها مشمول این تعریف می شود. 

 

وی اسامی رودخانه ها، دریاچه ها و تالاب های استان را شامل رودخانه زاینده رود، تالاب گاوخونی واقع در شهرستان اصفهان، دریاچه سد زاینده رود در چادگان، دریاچه سد حنای سمیرم، دریاچه سد گلپایگان، دریاچه سد خمیران در تیران و کرون، دریاچه سد قره قاچ و دریاچه سد کمانه سمیرم عنوان کرد. 

 

وی همچنین حوضچه های تصفیه خانه ذوب آهن و دریاچه تفریحی این شرکت در زرین شهر، تصفیه خانه و دریاچه تفریحی فولاد مبارکه، حوضچه های تصفیه خانه های فاضلاب شاهین شهر، جنوب، شمال و شرق اصفهان را مشمول تعریف کنوانسیون رامسر از تالاب بیان کرد. 

 

وی با بیان اینکه تالاب گاوخونی، تنها تالاب بین المللی از میان تالاب های استان اصفهان است، گفت: نام این تالاب درکنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. 

 

وی خاطرنشان کرد: به دلیل نوسانات آبی مساحت این تالاب در همه زمان ها متغیر بوده و در صورت محسوب نمودن اراضی مرطوب اطراف آن، مساحت گاوخونی به بیش از63 هزار هکتار می رسد ولی مساحت ثبت شده آن 43 هزار هکتار است. 

 

انصاری افزود: هم اکنون بجز ناحیه کوچکی از قسمت شمالی تالاب که به دلیل ورود آب حاصل از زهکش ها دارای آب می باشد سایر قسمت ها خشک است. 

 

وی تصریح کرد: متاسفانه پرندگان تالاب به تعداد اندکی ازپرندگان کنارآبزی که بیشتر از دسته آبچلیک سانان می باشد تقلیل یافته است. 

 

وی همچنین گفت: در برخی روزهای سال گونه های دیگر پرندگان نظیر فلامینگو و یا تنجه نیز به تعداد بسیار اندک در این منطقه مشاهده می شود. 

 

معاون اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان افزود: در مورد سایر تالاب های استان نیز دریاچه های پشت سدها به دلیل بروز خشکسالی، کاهش قابل ملاحظه ای در مساحت و حجم داشته است. 

 

وی، کاهش نزولات جوی، قطع آب ورودی به تالاب را براثر رشد جمعیت و مهاجرت به نحوی که مصرف آب شرب از سالانه 47 میلیون مترمرکعب در سال 55 به 395 میلیون مترمکعب در سال 85 رسیده است را از جمله عوامل به خطر افتادن تالاب گاوخونی عنوان کرد. 

 

انصاری افزود: گسترش شبکه های آبرسانی و انتقال آب به شهرها و استانهای مجاور شامل یزد و کاشان و انتقال بیش از 150 میلیون متر مکعب سالانه و همچنین افزایش سطح اراضی کشاورزی پیرامون زاینده رود و استفاده از روش های نادرست آبیاری که هدر رفتن آب در آنها زیاد است ازدیگر عوامل به خطر افتادن این تالاب بین المللی است. 

 

وی، افزایش مصارف جدید از جمله مصارف صنعتی وگسترش صنایع بزرگ از جمله فولاد سازی را موجب افزایش مصرف آب در این بخش از 53 میلیون مترمکعب درسال 55 به 188 میلیون مترمکعب درسال 85 را از دیگر عوامل تهدید و خطر آفرین برای تالاب گاوخونی بیان کرد. 

 

معاون محیط زیست طبیعی استان اصفهان افزود: سیاستگذاری های نادرست از جمله تفکیک مدیریت آب حوضه آبخیز زاینده رود به مرزهای استانی و ازدست رفتن مدیریت یکپارچه آن باعث شد که با وجود سکونت بیش از 90 درصد از جمعیت ساکنان حوضه آبخیز زاینده رود در اصفهان، سرانه آب در این استان به یک شانزدهم سرانه آب در استان چهار محال و بختیاری برسد. 

 

وی به دیگر عامل خطر ساز برای تالاب گاوخونی اشاره کرد و گفت: فروش حقابه های جدید توسط شرکت آب منطقه ای و افزایش تعداد حقابه داران گاوخونی بسیار بیش از میزان تعیین شده در طومار شیخ بهایی است و باعث به خطر افتادن این تالاب شده است. 

 

وی به راهکارهای اتخاذ شده در سالهای اخیر برای احیای این تالاب بین المللی اشاره کرد و گفت: حقابه تالاب از طریق انجام طرح مطالعاتی ˈتعیین حقابه تالاب گاوخونیˈ با همکاری دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد و نتیجه طرح مذکور تعیین میزان آب موردنیاز آن در فصول بحرانی و در شرایط عادی است که به شرکت آب منطقه ای استان اعلام شده است. 

 

انصاری با اشاره به پیگیری برای تامین حقابه تالاب گاوخونی گفت: با توجه به بحران آب در استان، تامین این حقابه با مشکلات بسیار زیادی همراه شده ولی در این زمینه مذاکرات و توافقاتی با شرکت آب منطقه ای استان به عمل آمده است. 

 

وی تصریح کرد: در این زمینه می توان به تامین حقابه از طریق انتقال پساب تصفیه خانه شمال اصفهان به تالاب گاوخونی اشاره کرد که اعتبار لازم برای اجرایی شدن این طرح ها بالغ بر 750 میلیارد ریال ازسوی شرکت آب منطقه ای استان پیش بینی شد ولی به دلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی تاکنون اجرایی نشده است. 

 

وی افزود: هم اکنون پساب تصفیه خانه شمال اصفهان به صورت غیرقانونی برای آبیاری مزارع مورد استفاده قرار می گیرد که به علت دارابودن عناصر و ترکیبات خارج از محدوده مجاز برای آبیاری، سلامتی استفاده کنندگان از این محصولات کشاورزی را تهدید می کند و باعث افزایش روزافزون بیماریها به ویژه سرطان دستگاه گوارش درشهر اصفهان شده است. 

 

انصاری افزود: انتقال این پساب نیز به دلیل خشکسالی در سال های اخیر و استفاده کشاورزان با مشکلات اجتماعی همراه است مضاف بر این که ورود پساب به تالاب نیز باید از نظر ملاحظات زیست محیطی بررسی شود. 

 

وی گفت :تکمیل و تجهیز ساختمان پایش آلاینده های محیطی وریزگردها ازمحل اعتبارت طرح حفظ و احیای تالاب های کشور و مقابله با ریزگردها، پیگیری ارتقای سطح حفاظتی تالاب به پناهگاه حیات وحش، توقف عملیات آسفالت جاده ورزنه - ندوشن که از شمال تالاب گاوخونی عبور می کند و توقف عملیات برداشت معدن بازالت کوه سیاه در مجاورت تالاب از جمله راهکارهای اتخاذ شده در سالهای اخیر برای احیای این تالاب است. 

 

وی فعال سازی شورای حفاظت کمی زاینده رود برای نجات رودخانه و تالاب گاوخونی، مدیریت یکپارچه در حوضه آبریز و آبخیز رودخانه زاینده رود و تسریع در اتمام پروژه های انتقال آب بین حوضه ای را از جمله راهکارهای پیشنهادی برای رفع تهدید از تالاب های استان عنوان کرد. 

 

وی خاطرنشان کرد: میزان آب خروجی از استان اصفهان با احتساب رودخانه ماربر،گوکان و چشمه نازبرابر با 7/1 میلیارد متر مکعب آب است که در مقابل این رقم میزان 250 میلیون متر مکعب آب انتقالی از تونل سوم کوهرنگ تقریبا برابر با یک هفتم این میزان خواهد بود. 

 

وی جلوگیری از توسعه صنایع آب بر و کشاورزی در استان، تعیین میزان آب قابل دسترس برای حقابه داران در استان و خریداری حقوق سایر حقابه داران و افزایش راندمان آبیاری و استفاده از پساب ها را از دیگر راهکارهای پیشنهادی برای رفع تهدید از تالاب های استان اصفهان عنوان کرد.